1. Giải nghĩa tên gọi tết Thanh Minh
Tết Thanh Minh còn được gọi với cái tên khác là Tiết Thanh Minh hay lễ tảo mộ. Theo tiếng Hán, thanh có nghĩa trong. Còn minh có nghĩa là sáng. Ghép hai từ này lại thì ý nghĩa của từ thanh minh được hiểu đơn giản là ngày mà trời quang mây tạnh.
Tết Thanh Minh là tên gọi của ngày tiết thứ 5 trong nhị thập tứ khí tính theo lịch âm. Với một số quốc gia phương Đông công nhận cả lịch âm và lịch dương như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam…thì đây là ngày lễ đặc biệt quan trọng, không kém gì ngày tết Nguyên Đán hay rằm tháng bảy. Đại thi hào Nguyễn Du cũng từng viết những câu thơ rất đẹp về ngày Tết này trong tuyệt phẩm Truyện Kiều:
“Thanh Minh trong tiết tháng ba
Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh
Dập dìu tài tử giai nhân
Ngựa xe như nước áo quần như nêm”
Ý nghĩa của ngày này không chỉ dừng lại ở việc kỷ niệm ngày đầu tiên của tiết Thanh Minh. Đây là dịp để con cháu nhớ về ông bà tổ tiên, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn đáng quý ngàn đời của dân tộc.
2. Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Thanh Minh
2.1. Nguồn gốc của Tết Thanh Minh
Tết Thanh Minh có nguồn gốc từ Trung Quốc. Chuyện kể rằng vua Tấn Văn Công nước Tấn bị nạn phải lưu vong. Trong quãng thời gian khổ ải đấy, Vua gặp được một vị hiền sĩ tên Giới Tử Thôi và được người này hết sức phò tá. Một hôm do lương thực cạn, để Vua có đồ ăn Giới Tử Thôi đã tự cắt thịt mình. Vua biết chuyện rất cảm động và tỏ lòng biết ơn khôn xiết.
Buồn thay, sau khi đã lấy lại được nước, Vua lại quên mất công ơn người từng vào sinh ra tử với mình. Giới Tử Thôi không oán trách Vua. Ông cùng mẹ lên núi Điền Sơn ở ẩn. Vua nhớ đến Giới Tử Thôi và muốn mời ông về để ban thưởng nhưng ông từ chối. Vua tức giận cho người đốt núi để ép ông phải lộ diện. Nhưng ông không chịu và kết cục là hai mẹ con đã chết cháy. Vua thương tiếc, lập đền thờ ông. Vua còn truyền trong dân gian trong 3 ngày 3/3 – 5/3 âm lịch phải kiêng đốt lửa, chỉ ăn đồ nguội để tỏ lòng tưởng nhớ đến Giới Tử Thôi.
2.1.1 Tết Thanh Minh ở Trung Quốc và Việt Nam có gì khác?
Đây là một trong tám ngày lễ lớn trong năm của người Trung Quốc. Người Trung Quốc ngày nay vẫn có truyền thống trồng cây vào ngày này bên cạnh tảo mộ. Họ cho rằng đây là này đẹp, nên gieo trồng sự sống xanh tốt để lấy lộc. Bên cạnh đó, người Trung Quốc cũng đi du lịch, chơi các trò chơi và ăn các món ăn truyền thống vào ngày Thanh Minh.
Tết Thanh Minh du nhập vào Việt Nam từ thời Lý. Vẫn là đạo lý uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa nhưng ở nước ta lại có một chút khác biệt. Chúng ta ăn bánh trôi – bánh chay và thực hiện các nghi thức tảo mộ, “đạp thanh”.
2.2. Ý nghĩa của ngày Tiết Thanh Minh
Không chỉ với người Việt thôi đâu, với nhiều quốc gia phương Đông thì Tiết Thanh Minh là dịp quan trọng để con cháu bày tỏ lòng thành kính với công lao của tổ tiên, ông bà đã khuất. Người xưa có câu “Cây có cội, sông có nguồn” để dặn dò con cháu không bao giờ được quên gốc gác, nguồn cội của mình. Đạo lý uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây là bài học vỡ lòng của tất cả được các thế hệ người Việt Nam.
Tiết Thanh Minh được xem là ngày giỗ chung của tổ tiên. Với các gia đình lớn nhiều thế hệ là lúc đông vui không kém ngày tết. Con cháu họp mặt, tề tựu đông đủ, kể cho nhau nghe về những kỷ niệm ngày trước, về công lao của tổ tiên ông bà. Người lớn lo soạn sửa bàn thờ, mua đồ lễ về thắp hương. Trẻ nhỏ thì phụ giúp quét tước nhà cửa cho sáng sủa. Mọi việc trong nhà đã xong, giờ là lúc già trẻ trong nhà dẫn nhau ra khu mộ của ông bà, tổ tiên. Đây cũng là tập tục nhiều đời nay được lưu truyền lại!
3. Tết Thanh Minh ngày nào?
Khi những cơn mưa bụi đầu xuân đã dứt, bầu trời trong xanh, cao và sáng hơn thì cũng là lúc người ta biết ngày Tiết Thanh Minh sắp tới. Thanh Minh cách ngày Đông Chí khoảng 105 ngày và đến sau ngày Lập Xuân chừng 60 ngày. Theo quy ước, Thanh Minh bắt đầu từ ngày 4/4 hay 5/4 và kết thúc vào ngày 20/4 hay 21/4 dương lịch. Ngày lễ chính thường là ngày 5 tháng 4 dương lịch. Tính theo lịch âm thường vào cuối tháng 2 và đầu tháng 3.
4. Tết Thanh Minh năm 2020 vào ngày nào?
Tiết Thanh Minh 2020 với người Việt Nam vẫn là ngày lễ đặc biệt quan trọng trong năm. Hằng năm, cứ gần đến ngày này mọi gia đình lại tất bật. Dù có bận rộn cỡ nào thì con cháu cũng vẫn thu xếp công việc, trở về cố hương. Công việc chính cần phải làm đó là soạn sửa lại bàn thờ và thăm mồ mả tổ tiên. Thanh minh trời trong mát mẻ khiến cho cỏ dại mọc nhiều, cần phải dọn dẹp lại để mồ mã tổ tiên được sạch đẹp.
Ngày 5/4 tết Thanh Minh năm 2020 rơi vào chủ nhật, ngày 13/3 âm lịch. May mắn là đúng ngày cuối tuần nên mọi người có nhiều thời gian hơn để trở về nhà, thể hiện lòng thành kính với những người đã khuất.
5. Phong tục trong ngày Tết Thanh Minh?
Tiết Thanh Minh là ngày để tưởng nhớ ông bà tổ tiên. Dân gian gọi là cúng thanh minh và lễ tảo mộ! Đây cũng là hai việc nên làm trong ngày lễ này. Trước đây mọi người thường đi dạo vào ngày Thanh Minh. Nhưng giờ không còn phổ biến nữa!
5.1. Cúng Thanh Minh
5.1.1. Cúng Thanh Minh tại gia và ngoài mộ
Cúng Thanh Minh là nghi thức quan trọng trong Tết Thanh Minh. Vào ngày này, mỗi gia đình sẽ soạn một mâm cúng. Có nhà cúng chay, có nhà cúng mặn tùy vào truyền thống mỗi gia đình. Thường thì sẽ cúng ở hai nơi. Cúng ở bàn thờ nhà và cúng ngoài mộ tổ tiên. Người cao tuổi nhất nhà hoặc người có vị trí cao trong nhà sẽ đại diện gia đình trình bày và dâng mời tổ tiên ông bà. Sau đó con cháu sẽ lần lượt thắp nhang tỏ lòng thành kính. Hương cháy được 2/3 có thể tạ lễ và hóa vàng.
5.1.2. Một số lưu ý khi chọn hoa cúng trong Tết Thanh Minh
- Thường thì hoa cúc trắng và cúc vàng, huệ trắng sẽ được ưu tiên bởi những loài hoa này tượng trưng cho lòng biết ơn và tưởng nhớ theo quan niệm của phương Đông.
- Với những người đã khuất cùng một thế hệ bạn không nên chỉ cúng một loại hoa. Nên dùng hoa cúc vàng, cúc trắng, ly, loa kèn, hồng…
- Nếu dâng cúng cho người nhỏ tuổi hoặc bạn bè có thể chọn những loài hoa mà người đó thích khi còn sống.
- Người Việt mình thường lấy ngày thành
5.3. Lễ Tảo Mộ
5.3.1. Việc cần làm trong lễ Tảo Mộ
Người Việt ta có truyền thống lấy ngày Thanh Minh để tu sửa lại mộ phần của tổ tiên. Trời đẹp, nắng ráo khiến cho cỏ dại mọc hoang rất nhiều, lấn sang cả mộ phần. Lúc này, con cháu sẽ cầm cuốc xẻng ra rẫy cỏ, vun xới lại mộ phần được chắc chắn và tránh rắn chuột làm ổ xâm phạm đến nơi yên nghỉ của người khuất.
Sau khi đã dọn dẹp mồ mả tổ tiên xong, con cháu sẽ mang lễ ra cúng bái, cảm tạ công đức và mời tổ tiên trở về. Người phương Đông luôn có quan niệm rằng mồ mả tổ tiên sáng sủa, yên ổn thì nhà đó mới có phước đức và con cháu ăn nên làm ra.
5.3.2. Một số lưu ý khi thực hiện lễ tảo mộ
- Ra nghĩa trang tránh tạp niệm trong lòng.
- Nên tự tay xách đồ lễ, thực hiện các công việc sửa sang mộ phần, tránh thuê người ngoài.
- Trước khi ra mộ nên thắp hương khấn vái xin trong nhà trước.
- Không nên đeo nhiều vàng bạc khi ra nghĩa trang bởi những thứ lấp lánh, rực rỡ sẽ thu hút ma quỷ. Thay vào đó nên đèo vòng gỗ trầm hương, gỗ sưa hay gỗ huyết long.
- Khi dọn dẹp nên làm sạch cỏ, với những ngôi mộ chưa xây thì đắp đất cho chắc chắn. Không nên đào bới sâu làm sụt lở đất hay làm ảnh hưởng đến mộ phần khác.
6. Những điều kiêng kị vào ngày Tết Thanh Minh
- Không mặc trang phục sặc sỡ đến mộ
- Không hát hò kèn trống quanh nhà
- Khi dọn phần mộ của tổ tiên mình không xâm phạm đến các phần mộ lân cận
- Nhà có trẻ nhỏ và phụ nữ có thai nên cẩn thận trong ngày này, hạn chế đến nơi có âm khí nặng.
- Những ai yếu bóng vía sau khi tảo mộ nên hơ qua lửa trước khi vào nhà.
Tết Thanh Minh là ngày lễ mang nhiều ý nghĩa với người Việt và các quốc gia phương Đông có lịch âm khác. Trong ngày này, cùng thể hiện lòng thành kính, biết ơn với tổ tiên để thể hiện truyền thống đền ơn đáp nghĩa của dân tộc ta nhé!